Энтони Блинкен ва Садир Жапаров. rferl.org сайти фотосурати
Қирғизистон президенти Садир Жапаров АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкеннинг мактубига жавоб бераркан, ундан республика ички ишларига аралашмасликни сўради. Жапаров мактуби матнини унинг матбуот котиби Аскат Алагозов эълон қилган ва 9 февраль куни республика Ташқи ишлар вазирлиги мактубни АҚШ элчисига топширган.
Блинкен ўз мактубида «Нодавлат нотижорат ташкилотлари тўғрисида»ги қонунга ўзгартириш киритиш тўғрисидаги қонун лойиҳасидан хавотир билдирган, агар ушбу қонун қабул қилинса, ҳуқуқ фаоллари фикрича, фуқаролик жамияти ташкилотларининг эркин ва самарали фаолият юритишини жиддий чеклаши мумкин.
Жапаров «афсус билан» Блинкеннинг мактубида Қирғизистон ички ишларига аралашиш аломатлари борлигини таъкидлайди. Унинг тушунтиришича, қонун лойиҳасидан мақсад республикада фаолият юритаётган нодавлат/нотижорат ташкилотлари фаолиятини ойдинлик киритиш ва тартибга солишдан иборат. Бугун Қирғизистонда ўн минглаб нодавлат нотижорат ташкилотлари ишламоқда, улар «илгари давлатнинг ҳал этишга на иродаси, на хоҳиши бўлмаган кўплаб муаммоларни ҳал қилиш» билан шуғулланмоқда.
Шу билан бирга, айрим нодавлат ва нотижорат ташкилотлари нафақат АҚШ ва Европа Иттифоқи давлатларидан, балки чет элдан ҳам маблағ олади. Қирғизистон ҳукумати бу ташкилотларга пул қаердан келаётгани, ким томонидан, қандай ва қандай мақсадларда сарфланаётганини назорат қилмоқчи, дея тушунтиради Жапаров.
Унинг сўзларига кўра, қонун лойиҳаси концепцияси АҚШда 1938 йилдан бери амалда бўлган Хорижий агентларни рўйхатга олиш тўғрисидаги қонун (Foreign AgentsRegistration Act, FARA) концепциясига яқин.
«Шу муносабат билан, савол туғилади: нима учун сизларга мумкин, бизларга эса мумкин эмас?» — деб ёзади Жапаров.
Президент ҳукуматнинг мазкур ташкилотларга қўяётган талаблари «тушунарли ва жамиятда қўллаб-қувватланаётгани ҳамда Қирғизистон Республикаси Конституциясига ҳам, халқаро мажбуриятларимизга ҳам тўлиқ мос келишини» таъкидлаган.
«Қирғизистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари меъёрларига мувофиқ, давлат нодавлат/нотижорат ташкилотлари ва оммавий ахборот воситаларининг устав фаолиятига аралашмайди ва аралашиш ниятида эмас. Шу боис, юқорида тилга олинган қонун лойиҳаси, агар парламент томонидан қабул қилинса, Сиз ёзганингиздек, АҚШ ҳукумати ва халқаро ҳамкорлар кўмагида «нодавлат нотижорат ташкилотлари томонидан амалга оширилаётган дастурлар орқали фуқароларингизнинг соғлиқни сақлаш ва таълим каби муҳим хизматлардан фойдаланишига хавф туғдириши мумкинлиги» менга тушунарсиз?», — дейилади Жапаров жавобида.
Давлат раҳбари Блинкеннинг хавотирига айрим нодавлат/нотижорат ташкилотларининг ишончсиз маълумотлари сабаб бўлганини тахмин қилади.
«Дарҳақиқат, мамлакатимизда нодавлат/нотижорат ташкилотларининг аксарияти муносиб ва ҳалол меҳнат қилмоқда. Фақат хорижий давлатлар ва уларнинг алоҳида вакиллари томонидан молиялаштириладиган ушбу тузилмаларнинг кичик, аммо жуда бақироқ гуруҳи ўз грант берувчилари учун ишончсиз маълумотлар манбаи ҳисобланади. Қолаверса, ўша нодавлат тузилмалар кўпинча одамлар ўртасида ёлғон ва ишончсиз маълумотларни тарқатади, бу эса ўз навбатида жабрланувчилар ёки туҳматга қолганларнинг судга даво қилиши билан якун топади», — дейди Жапаров.
У камида охирги 10 йил давомида АҚШ ҳукумати ташкилотлари томонидан молиялаштирилаётган нодавлат/нотижорат ташкилотлари томонидан уларга ажратилган маблағлардан фойдаланиш бўйича аудит ўтказишни таклиф қилди. Президент ўзининг тушунтиришлари ва кафолатларига асосланиб, Блинкен «баъзи америкалик ҳамкорлар»нинг Қирғизистондаги фаолиятини давом эттириш борасидаги хавотирларини бартараф эта олишига умид қилишини айтди.
Жапаров АҚШ Давлат котибини Қирғизистонда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари Конституция ва қонунлар билан ишончли ҳимояланаётганини шахсан кўриши учун Қирғизистонга ташриф буюришни таклиф қилди.
«Ишончим комилки, Қирғизистонда ҳар доим ишончли дўстларни топа оласиз. Шунингдек, биз тенг ҳуқуқли ҳамкорлик тарафдоримиз ва барча давлатлар ва халқаро ҳамкорлар, жумладан, АҚШ билан ҳамкорлик қилишга тайёр эканимизни таъкидламоқчиман. Ягона илтимосим — юртимизнинг ички ишларига аралашманг», — деган Садир Жапаров.
ℹ️ «Хорижий вакиллар» тўғрисидаги қонун лойиҳаси 2014 йили Жогорку Кенешнинг (Қирғизистон парламенти) уч депутати томонидан илгари сурилган. 2016 йил май ойида жамиятда узоқ ва қизғин муҳокамадан сўнг учинчи ўқишда рад этилган эди. 2023 йил май ойида Нодира Нарматова бошчилигидаги 33 нафар депутатлик гуруҳи парламентга яна ўхшаш (таҳлилчилар фикрича, айни) қонун лойиҳасини киритган.
Kloop нашри таъкидлаганидек, қонун лойиҳаси асосан нотижорат ташкилотларни хорижий агент сифатида рўйхатдан ўтишга мажбурлаш, давлат органларига ички ишларга аралашиш ҳуқуқини бериш ҳамда нодавлат/нотижорат ташкилотлари учун жавобгарликни кучайтиришга қаратилган.
Халқаро нотижорат ҳуқуқ маркази (ХНҲМ) қонун лойиҳасини ўрганиб чиқиб, шундай хулосага келган:
👉 Қонунинг 90% дан ортиғи Россиянинг «хорижий агентлар» тўғрисидаги қонунидан кўчирилган;
👉 «давлат манфаатларига тўғри келмайди, бордию улар ҳақиқатан ҳам Қирғизистон Республикаси Конституциясида кўрсатилган мамлакатда ҳақиқий демократияни барпо этишдан иборат бўлса».
👉 «Қонун лойиҳасининг бир қатор қоидалари Қирғизистон 1994 йилдан бери аъзо бўлган Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт қоидаларига зиддир».
Қонун лойиҳасини имзолаган депутатларнинг айримлари имзоларини қайтариб олишган. Жорий йил январь ойида Жогорку Кенешнинг тегишли қўмитаси қонун лойиҳасини икки ўқишда маъқуллаган эди.
