Нон шаҳри

Пойтахтнинг Шайхонтоҳур туманидаги Гулбозор маҳалласининг сайёҳлар кўчасида 3-4 октябрь кунлари Toshkent non shahri фестивали бўлиб ўтди. Ўзбекистон пойтахти ва вилоятларидан келган ўнлаб новвойлар 50 турдаги анъанавий нон ва замонавий нон маҳсулотларини намойиш этиб, тайёр маҳсулот ва пишириш жараёнини жамоатчиликка намойиш этишди.

Гулбозор маҳалласи Тошкентнинг «Эски шаҳар» тарихий қисмида, машҳур Чорсу бозори ва Хўжа Аҳрор Валий масжиди ортида жойлашган. У ердаги анъанавий бир ёки икки қаватли уйларда 2670 киши истиқомат қилади, асосан миллий ҳунармандчилик ва савдо билан шуғулланишади.

2024 йил баҳорида Гулбозор маҳалласида 24 соатлик сайёҳлар кўчасини шахсан Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев очган эди, у тез орада туризм хизматлари кўрсатишга ихтисослашган «Эски шаҳар» объектларининг бутун мажмуаси таркибига кириши керак. Маҳалланинг тарихий қиёфаси сақланган ҳолда, замонавий қулай шароитлар яратилди. Барча коммуникациялар ер остига ётқизилди, тарихий дарвозалар тикланди, каштачилик ва ҳунармандчилик устахоналари ташкил этилди, миллий таомлар ресторанлари, заргарлик дўконлари ва иккита янги меҳмонхона очилди.

Ёз ўтди, сайёҳлик мавсуми келди, маҳалла меҳмонларни кутиб олишга шай. Нон фестивали мавсумни бошлаш учун айни муддао. Ўзбекистон буғдой унидан нон тайёрлаш ва истеъмол қилишнинг ўзига хос анъаналари билан машҳур. Тандирнинг оловли оғзидан эндигина узилиб, дастархонга тортилган думалоқ нон — қуёш, тинчлик, фаровонлик рамзидир. Шунингдек, у ўзбек меҳмондўстлигининг машҳур рамзидир.

Toshkent non shahri фестивали. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Маълумки, Ўзбекистон аҳолисининг аксарияти нонушта, тушлик ва кечки овқат пайтида албатта нон истеъмол қилади, баъзида асосий таом кетидан кўк чой ичилади. Мева-чевалар, ҳатто тарвузлар ҳам кўпинча нон билан истеъмол қилинади. Ва, албатта, меҳмонларни кутиб олишда дастурхонни нонсиз тасаввур қилиб бўлмайди.

Toshkent non shahri фестивали. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Ўзбекистонда турли хил нонлар мавжуд, улар юзлаб оригинал рецептлар бўйича тайёрланади. Ҳар хил турдаги унлардан. Оддий хамиртурушсиз, хамиртуруш ва ёғли хамирдан тайёрланган нонларни учратиш мумкин. Баъзан сут, сметана, тухум, шакар, қўй ёғи, гўшт, пиёз, нўхат, ёнғоқ, мева ва сабзавотлар ва ажойиб ўсимлик хамиртурушларидан нонлар пиширилади.

Наманган нонлари. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Ўзбекистоннинг ҳар бир гўшасида ноннинг ўзига хос турлари мавжуд. Яқинда «Фарғона» ҳикоя қилган Lazzatli O’zbekiston гастрономик фестивалида бўлгани каби, нон фестивалида ҳам вилоят павильонлари намойиш этилди. Бу Тошкент учун баъзи маҳсулотлар экзотик бўлиши мумкин дегани эмас. Уч миллионлик пойтахтдаги минглаб йирик ва кичик новвойхоналарда бугунги кунда бутун мамлакат бўйлаб учраши мумкин бўлган деярли барча турдаги нонлар пиширилади.

Нонвойлар Наманган нонларини тортиқ қилмоқда. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Ассортиментларнинг хилма-хиллигини таърифлаш имконсиз, шунинг учун бугунги кунда Ўзбекистондан четда ҳам тан олинган айрим «брендлар» ҳақида қисқача тўхталиб ўтмоқчиман.

Тошкент, айниқса, хамиртурушсиз ноннинг эски рецепти бўйича тайёрланадиган лочира-нонлари билан фахрланади. Замонавий новвойлар ўзларининг «дизайни» га катта эътибор беришади, улар нонларни кенг идишлар ёки кичик, лекин чуқур чиннилар шаклида пиширадилар. Иккала ҳолатда ҳам тайёр нон бир вақтнинг ўзида ҳам озиқ-овқат, ҳам ... идишлар ўрнини босиши мумкин. Декоратив маънода эмас. Бундай лочира ичига палов ёки бошқа қаттиқ ёки ҳатто суюқ таомнинг бир қисмини қўйиш ва уни четидан синдириб ейиш ҳам мумкин. Бундан ташқари, уни майда кулчалар билан тўлдириш мумкин.

Лочира нонлари. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Самарқанд ўзининг оғирлиги икки килограммгача бўлган «лакланган» ғала-осиёғи нонлари билан машҳур. Авлоддан-авлодга ўтиб келаётган хамиртуруш ва хамир рецепти мураккаб ва кўп меҳнат талаб қилади. Илгари, шундай одат бор эди: бир киши узоқ сафарга ёки армияга кетганида, уйга қайтиб келиши учун нон тишлаб кетарди.

Машҳур ғала-осиёғи нонлари (юқорида). Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Бой безатилган «лакланган» нонлар бугунги кунда кўпинча дўстларга тортиқ қилиш ёки декоратив элемент сифатида деворга осиб қўйиш учун сайёҳлик сувенирларига айланмоқда.

Самарқанднинг бошқа нон турлари. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Менга кўпроқ сут ва сариёғ қўшилган юқори сифатли оқ ун билан пишириладиган Фарғона, Қўқон ва Наманган гижжа нонлари ёқади. Улар оғзингизда эрийди. Бундан ташқари, Фарғона водийсида нонни харидорнинг кўз ўнгида пишириб, унинг исми ёки ўзи хоҳлаган бошқа ёзувлар билан ёпишлари мумкин. Гарчи бунга баъзан бошқа ҳудудларда ҳам дуч келиш мумкин.

Фарғона нонлари. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Тошкентда бўлиб ўтган фестивалда Наманган нонлари айниқса мазали бўлди. Нонвойлар меҳмонларни ўзгача иштиёқ билан кутиб олишди. Тўғри, Toshkent non shahriга ташриф буюрган гастрономия бўйича маслаҳатчилар овқатланиш ва соғлиқ учун фойдалари нуқтаи назаридан жанубий бўз ва ёғсиз нонлар, жумладан, бир хил «лакланган» нонлар анча дуруст эканини таъкидлаб ўтишмади. Шу билан бирга, Ўзбекистоннинг барча ҳудудларида шифобахш доктор-нонларни тайёрлаш учун махсус рецептлар мавжуд.

Наманган нонлари. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Маълумки, классик ўзбек нонлари тандирларда пиширилади. Имкон борича узум занги ва мевали дарахтларнинг қуриган шоҳлари ўтин ўрнида ишлатилади. Тандир ичидаги ҳарорат тахминан 400 даража Цельсий, сирти ҳарорати тахминан 300 даража. Турига қараб, нонлар 3 дан 7 минутгача пишиб етилади. Гўштли нонлар узоқроқ вақт пиширилади.

Сабзавот (помидор, қовоқ) солинган Хоразм нонлари. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Дастурхонга нонни тескари қўйиб бўлмайди, шунингдек у пичоқ билан кесилмайди, билакс, қўлда синдирилади. Ўзбек нонлари асосан уч турга бўлинади: оби нон, катлама ва патир нонлар.

Ташкилотчиларнинг тахминий ҳисоб-китобларига кўра, Гулбозор маҳалласида бўлиб ўтган Toshkent non shahri фестивалига 5 мингдан ортиқ киши ташриф буюрди.